Orpheus
the inaugural premiere of the Theatre of 13 Rows under the leadership of Grotowski and Flaszen (8 October 1959). Script and directing: Jerzy Grotowski. Stage design: Jerzy Jeleński. Musical consultation: Jerzy Kaszycki. Assistant director: Stanisław Szreniawski. Stage manager: Antoni Jahołkowski. Cast: Adam Kurczyna (Orpheus), Barbara Barska (Eurydice), Zygmunt Molik (Heurtebis), Stanisław Szreniawski (Horse, Police superintendent), Rena Mirecka (Death), Antoni Jahołkowski (Azrael, Death’s Assistant I; Clerk of the Court), and Tadeusz Bartkowiak (Rafael, Death’s Assistant II; Postman’s voice).
The performance was created in around three weeks and was based on a script created by Grotowski. This approach to working might stemmed from both the desire to start the activities of the ‘new’ theatre as quickly as possible, as well as from the members’ lack of experience of collaborative work. The performance was an adaptation of the drama Orphée by Jean Cocteau and so, as became a convention at the Theatre, the play was presented as ‘based on’ (według) rather than ‘by’ a particular author. This performance was composed around oppositions between characters demonstrating diametrically opposed attitudes (a device also recognisable in Uncle Vanya): the Horse was to personify ‘the blind forces of nature’ in contrast to Heurtebis – the embodiment of ‘the rational order’, with Orpheus being made to choose between them. A new theme, but one that would soon become one of the principle motifs of Grotowski’s theatre, was the subject of sacrificial death, which was, however, presented using elements of parody and grotesque. Eurydice dies to the accompaniment of rock-and-roll music, while the figure of Death was portrayed as a cabaret prostitute or circus artist. The performance was saturated with an atmosphere of mocking play: a monologue on the greatness poetry was given by Orpheus who had a mouth full of carrot while constantly gorging on the vegetable. The scene presenting the pedantic investigation into Orpheus’ death, led by the Police Superintendent, was both pure parody and a vicious prank, since the Superintendent introduced himself as Jan Paweł Gawlik, a real-life author of a virulent lampoon aimed at Grotowski. The performance ended on a serious note – Eurydice, Orpheus and Huertebis raised a toast, while the title character issued a speech, written by Grotowski and known as the Inwokacja (Invocation), in praise of the complexity and ambiguity of the world and its complicated beauty. Although the idea to end the performance with such a clear declaration was generally met with reviewers’ criticism, it nevertheless contains one of the most essential elements of the director’s worldview, namely the conviction that it is possible to overcome the apparent contradictions in the never-ending and infinite dance of the world. Orpheus was presented in Opole (a total of twenty times by 20 December 1959) and also as part of guest performances in Poznań (3–15 November 1959), Katowice (20 February 1960), Kraków (1 and 3 March 1960) and Warsaw (1, 3, 5, 7 and 9 April 1960).
Orpheus
Compiled by Karolina Sołtys
In Polish
1959
11 pytań o „13 Rzędów”, [z Jerzym Grotowskim i Ludwikiem Flaszenem] rozmawia Bożena Zagórska, „Echo Krakowa” 1959 nr 248, z 24 października, s. 3–4. Przedruk [w:] Jerzy Grotowski: Teksty zebrane, redakcja Agata Adamiecka-Sitek, Mario Biagini, Dariusz Kosiński, Carla Pollastrelli, Thomas Richards, Igor Stokfiszewski, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Wrocław – Warszawa 2012, s. 159–161.
Bednorz Zbyszko: Teatr 13 Rzędów, „Tygodnik Powszechny” 1959 nr 43, z 25 października, s. 6.
Brzozowska Ewa: W Opolu „Orfeusz”, czyli teatr wyzwolony?, „Ekran” 1959 nr 49, z 6 grudnia, s. 10.
Chmielnicki Stefan: Lepszy „Orfeusz” od Morfeusza, czyli felieton w odpowiedzi wypowiedzi, przemówieniom i niedomówieniom, „Trybuna Opolska” 1959 nr 265, z 5 listopada, s. 3.
Falkowski Jerzy: Eksperyment opolski, „Sztandar Młodych” 1959 nr 258, z 29 października, s. 3.
Gąssowski Szczepan: „Orfeusz” z Opola, „Gazeta Poznańska” 1959 nr 273, z 13 listopada, s. 3.
Hierowski Zdzisław: Zawodowy eksperyment w Opolu, „Trybuna Robotnicza – Magazyn Niedzielny” 1959 nr 248.
Kelera Józef: 13 Rzędów na starcie, „Odra” 1959 nr 43, z 25 października, s. 3. Przedruk [w:] Misterium zgrozy i urzeczenia. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium, pod redakcją Janusza Deglera i Grzegorza Ziółkowskiego, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2006, s. 107–109.
Korczak Jerzy: Brawo „Orfeusz”!, „Głos Wielkopolski” 1959 nr 265, z 7 listopada, s. 4.
Korewa Aleksandra: Polemika z Jeanem Cocteau, „Współczesność” 1959 nr 22/53, z 16–30 listopada, s. 5. Przedruk: „Performer” 2016 nr 11–12.
Lenart J.: Umieranie kompleksu, „Wiatraki” (dodatek do „Faktów i Myśli”) 1959 nr 11.
Lu[becki] Wł[adysław]: I krótkie wyjaśnienie, „Trybuna Opolska” 1959 nr 265, z 5 listopada, s. 3.
Lubecki Władysław: Kłopoty z Orfeuszem, „Trybuna Opolska” 1959 nr 256, z 26 października, s. 3.
rok [Romana Konieczna]: Dziś premiera w Teatrze 13 Rzędów, „Trybuna Opolska” 1959 nr 240.
Sinko Grzegorz: Cocteau nadal zabawny, „Nowa Kultura” 1959 nr 46, z 15 listopada, s. 6. Przedruk [w:] Misterium zgrozy i urzeczenia. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium, pod redakcją Janusza Deglera i Grzegorza Ziółkowskiego, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2006, s. 110–112.
Vogler Henryk: Orfeusz zgwałcony, ale niedopieszczony, „Życie Literackie” 1959 nr 49, z 6 grudnia, s. 5, 10. Przedruk: „Performer” 2016 nr 11–12.
W[róblewski] A[ndrzej]: „13 Rzędów”, „Teatr” 1959 nr 24, z 16–31 grudnia, s. 23.
Wróblewski Andrzej: O próbach samostanowienia kulturalnego i krakaniu kibiców, „Polityka” 1959 nr 46, z 14 listopada, s. 5.
Zastępca [Bożena Zagórska]: Orfeusz w Opolu, „Echo Krakowa” 1959 nr 247, z 23 października, s. 3.
Zbijewska Krystyna: Kasandra przemówiła, „Dziennik Polski” 1959 nr 251, z 22 października, s. 3, 5.
Zbijewska Krystyna: Pojedźcie do Opola, „Dziennik Polski” 1959 nr 248.
1960
Danowicz Bogdan: „Orfeusz” Cocteau i problemy egzystencjalne, „Od Nowa” 1960 nr 6, z 7 lutego, s. 7. Przedruk: „Performer” 2016 nr 11–12.
Eberhardt Konrad: Rzecz o niemocy teatru, „Ekran” 1960 nr 19, z 8 maja, s. 6, 11.
Flaszen Ludwik: „Orfeusz” – informacja, [w:] „Materiały – Dyskusje” 1960 nr 1 (marzec), Teatr 13 Rzędów, Opole. Przedruk [w:] Misterium zgrozy i urzeczenia. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium, pod redakcją Janusza Deglera i Grzegorza Ziółkowskiego, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2006, s. 31–32; [w:] tegoż: Grotowski & Company. Źródła i wariacje, wstęp Eugenio Barba, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2014, s. 41.
Treugutt Stefan: Eksperymentaliści z Opola, „Przegląd Kulturalny” 1960 nr 18, z 28 kwietnia, s. 9.
Zagórski Jerzy: Między heroizmem a zuchwałością, „Kurier Polski” 1960 nr 84, z 8 kwietnia, s. 4. Przedruk: „Performer” 2016 nr 11–12.
1976
Mykita-Glensk Czesława: Życie teatralne Opola. Od czasów najdawniejszych do współczesności, Instytut Śląski, Opole 1976, s. 201–202 i 284.
1978
Osiński Zbigniew: „Orfeusz” według Cocteau, [w:] Tadeusz Burzyński, Zbigniew Osiński: Laboratorium Grotowskiego, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1978, s. 15.
1980
Zbigniew Osiński: Grotowski i jego Laboratorium, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980, s. 65–67 i 363.
2004
Wójtowicz Agnieszka: „Jestem komisarz policji Jan Paweł Gawlik”. „Orfeusz” według Jeana Cocteau, [w:] tejże: Od „Orfeusza” do „Studium o Hamlecie”. Teatr 13 Rzędów w Opolu (1959–1964), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, 17–25.