Wyszukiwanie w encyklopedii:

2011-03-27
2021-06-07

Szajna Józef

(1922–2008), malarz, scenograf, reżyser, dyrektor teatrów. W czasie II wojny światowej więziony w obozach w Oświęcimiu i Buchenwaldzie. Po ukończeniu wydziałów grafiki (1952) i scenografii (1953) krakowskiej ASP nawiązał współpracę z Krystyną Skuszanką, najpierw w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu (sezon 1953/54), a od 1955 w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie, gdzie współtworzył nowatorski kształt plastyczny tej wówczas jednej z najważniejszych polskich scen (m.in. scenografie do Księżniczki Turandot Carla Gozziego, 1956; Imion władzy Jerzego Broszkiewicza, 1957 i Dziadów Adama Mickiewicza, 1962). Równolegle współpracował z innymi teatrami (m.in. Nie-Boska komedia w Teatrze Nowym w Łodzi, 1959) również z Teatrem 13 Rzędów w Opolu. Był przewodniczącym Koła Przyjaciół Teatru 13 Rzędów (1960) i współtwórcą plastycznego kształtu Akropolis (1962).

W latach 1963–1966 jako dyrektor Teatru Ludowego kontynuował eksperymenty scenograficzne i reżyserskie (m.in. Rewizor Nikołaja Gogola, 1963). Od 1966 pracował jako scenograf w Starym Teatrze w Krakowie (Łaźnia Włodzimierza Majakowskiego, 1967), reżyserując i tworząc scenografię także na innych scenach (Śmierć na gruszy Witolda Wandurskiego w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu, 1968; Faust Joanna Wolfganga Goethego w Teatrze Polskim w Warszawie, 1971). W roku 1972 został dyrektorem Teatru Studio w Warszawie (funkcję tę sprawował do 1982), gdzie powstały jego najsłynniejsze autorskie spektakle, reprezentujące oryginalną odmianę teatru plastycznego: Replika (1973), Witkacy (1972), Dante (1974) i Cervantes (1975). Odwołując się do dokonań XX-wiecznej awangardy (zwł. surrealizmu i ekspresjonizmu) oraz współczesnej sztuki performance, tworzył w nich świadomie antyestetyczne obrazy nawiązujące często do traumatycznych przeżyć wojennych. Po 1982 zrealizował m.in. autorski spektakl Ślady (Teatr Rozrywki w Chorzowie, 1993).

Bibliografia: 

Maria Czanerle: Szajna, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1974.

Józef Szajna – Kunst und Theater, herausgegeben von Ingrid Scheurmann und Volkhard Knigge i. A. der Stiftung Gedenkstätten Buchenwald und Mittelbau-Dora mit Beiträgen von Detlef Hofmann, Volkhard Knigge, Józef Szajna, Ingrid Scheurmann, Konrad Scheurmann, Zbigniew Taranienko und Fotos von Naomi Ter, Volkhard Knigge, Ingrid Scheurmann, Wallstein Verlag, Göttingen 2002.

Bożena Kowalska, Zbigniew Taranienko: Józef Szajna i jego świat, Warszawa 2000.

Jerzy Madeyski, Elżbieta Morawiec: Józef Szajna – plastyka, teatr, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974.

Jerzy Madeyski, Andrzej Żurowski: Józef Szajna, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1992.

Grażyna Niewiadomska: Trawiony lękiem, czuwający. Teatr Szajny, [w:] Teatralium. Malarstwo, literatura, teatr, pod redakcją Dagmary Stanosz, Muzeum Śląskie, Katowice 2014, s. 37–48.

Zofia Tomczyk-Watrak: Józef Szajna i jego teatr, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.