Wyszukiwanie w encyklopedii:

2011-03-27
2021-04-02

teatr ubogi

termin stworzony przez Ludwika Flaszena opisujący podstawowe cechy przedstawień Grotowskiego począwszy od Akropolis. Jego podstawowa definicja pojawiła się w komentarzu Flaszena do tego właśnie przedstawienia i brzmi:

Teatr ubogi: przy użyciu najmniejszej liczby elementów stałych wydobyć – w drodze magicznych przekształceń rzeczy w rzecz, poprzez wielofunkcyjną grę przedmiotów – maksimum efektów. Tworzyć całe światy, posługując się tym, co znajduje się w zasięgu ręki. […] Jest to teatr uchwycony w fazie zalążkowej, w procesie swych narodzin, kiedy obudzony instynkt gry spontanicznie dobiera sobie narzędzia dla magicznego przeistoczenia. Jego siłą napędową jest oczywiście żywy człowiek, aktor.

Z kolei w wersji zaprezentowanej przez Grotowskiego w tekście Ku teatrowi ubogiemu, teatr tego typu powstaje w efekcie procesu redukcji – oczyszczania przedstawienia teatralnego z wszystkich elementów, bez których może się ono obejść. Ostatecznie niezbywalnymi częściami składowymi teatru okazują się żywi ludzie – aktor i widz, oraz to, co zachodzi między nimi. W efekcie praca teatralna to przede wszystkim praca z i nad aktorem, której rezultatem jest między innymi powrót wszystkich środków wyrazu (plastyki, muzyki, gry świateł, przestrzeni) jako ściśle związanych z działaniami aktorskimi. Jednocześnie sedno teatru ubogiego stanowi poszukiwanie jak najgłębszej prawdy aktorskiego działania, dążenie do spełnienia aktu całkowitego. Sam termin jednak rozumiany był najczęściej jako formuła opisująca rezygnację z rozbudowanych środków inscenizacyjnych i przeciwstawiany przy tym teatrowi bogatemu – teatrowi wystawnych inscenizacji, który (zdaniem Grotowskiego bezskutecznie i daremnie) próbuje ścigać się z filmem i telewizją w dziedzinie produkowania widowiskowych iluzji i opowieści.

Po zdobyciu przez Grotowskiego światowej sławy i publikacji książki Towards a Poor Theatre (1968) pojęcie „teatr ubogi” stało się swoistym synonimem prowadzonych przez niego poszukiwań, stopniowo zmierzając w stronę stereotypowej formuły. Poddawane też było rozlicznym reinterpretacjom i przesunięciom (np. teatr ubogi jako teatr ubogich, a więc uciskanych ekonomicznie i politycznie). Do dziś funkcjonuje jako bodaj najbardziej znany termin związany z teatrem Grotowskiego.

Bibliografia: 

Ludwik Flaszen: „Dziady”, „Kordian”, „Akropolis” w Teatrze 13 Rzędów, „Pamiętnik Teatralny” 1964 z. 3, s. 220–228; przedruki [w:] tegoż: Teatr skazany na magię, przedmowa, wybór, opracowanie Henryk Chłystowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków – Wrocław 1983, s. 310–335; [w:] Misterium zgrozy i urzeczenia. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium, pod redakcją Janusza Deglera i Grzegorza Ziółkowskiego, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2006, s. 53–69; [w:] tegoż: Grotowski & Company. Źródła i wariacje, wstęp Eugenio Barba, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2014, s. 66–76.

„Pamiętnik Teatralny” 1964 z. 3, s. 220–234. Przedruki [w:] Ludwik Flaszen: Teatr skazany na magię, przedmowa, wybór, opracowanie Henryk Chłystowski, Wydawnictwo Literackie, Kraków – Wrocław 1983, s. 310–335; [w:] Misterium zgrozy i urzeczenia. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium, pod redakcją Janusza Deglera i Grzegorza Ziółkowskiego, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2006, s. 53–69;

Jerzy Grotowski: Ku teatrowi ubogiemu, „Odra” 1965 nr 9, s. 21–27; przedruk [w:] tegoż: Teksty z lat 1965–1969. Wybór, wybór i redakcja Janusz Degler, Zbigniew Osiński, Wrocław 1989, s. 7–21; wydanie 3, Wiedza o kulturze, Wrocław 1999, s. 7–21; [w:] tegoż: Ku teatrowi ubogiemu, opracował Eugenio Barba, przedmowa Peter Brook, przełożył z języka angielskiego Grzegorz Ziółkowski, redakcja wydania polskiego Leszek Kolankiewicz, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2007, s. 13–24; [w:] tegoż: Teksty zebrane, redakcja Agata Adamiecka-Sitek, Mario Biagini, Dariusz Kosiński, Carla Pollastrelli, Thomas Richards, Igor Stokfiszewski, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Wrocław – Warszawa 2012, s. 245–254.