2017-10-17
2017-10-17
PERFORMER 13/2017 (proj. Barbara Kaczmarek)
Dariusz Kosiński

Teatr świętem, święto teatrem

Trzynasty numer „Performera” publikujemy niemal równo rok po Olimpiadzie Teatralnej „Świat miejscem prawdy”, będącej bodaj najważniejszym teatralnym wydarzeniem organizowanym w ramach Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016. Jej też w większości poświęcamy ten numer, publikując w jego głównej części zapisy rozmów z artystami, którzy byli gośćmi olimpijskiego cyklu „Prawda i tylko prawda”. Z naszej perspektywy decyzja, by oddać głos mistrzom światowego, europejskiego i polskiego teatru była oczywista. Zresztą, która redakcja nie chciałaby mieć tak imponującej listy autorów numeru...

Nie chcieliśmy jednak ograniczyć się tylko do zebrania materiałów, jakie zostały po Olimpiadzie Teatralnej, czy też nostalgicznie powspominać najciekawsze wydarzenia z jej programu. Nie jest też naszym zadaniem jej krytyczna ocena, na którą zresztą po roku byłoby już nieco późno. Zamiast tego chcieliśmy pokazać Olimpiadę w innej perspektywie i umieścić ją wśród wielu innych świąt tak teatralnych, jak i kulturowych, zadając – nie wprost – pytanie o miejsce i rolę tego typu wydarzeń we współczesnym życiu społecznym.

Święto jest jednym z antropologicznych słów-kluczy, jeśli nie wręcz mitem. Analizowane od lat w różnych swych formach i przejawach jako okres szczególnego wrzenia, wyjątkowy czas ujawniający ukryte na co dzień wyobrażenia, hierarchie i struktury, stanowiący bezcenny dla zrozumienia świata społecznego metakomentarz, przykuwało uwagę największych badaczy ludzkiej kultury. Także badaczy przedstawień i widowisk, dla których stanowi wyjątkowy wprost przedmiot refleksji: święto wytwarza własne widowiska i przyciąga te, które istnieją niezależnie od niego, a jednocześnie samo jest wielkim przedstawieniem kulturowym. Formuła „teatr święta”, której czasem się używa na określenie tego przedstawieniowego aspektu, oznacza więc jednocześnie teatr i wszelkie widowiska, które istnieją w środowisku święta (a jest to istnienie bardzo szczególne, zupełnie inne od przedstawienia zamkniętego w odrębnym budynku), jak i samo święto jako złożoną i dynamiczną całość performatywną. W uproszczeniu, a nawet z pewnym uwzniośleniem rzec by można, że tak jak teatr (jest) świętem, tak święto (jest) teatrem.

Krystian Lupa, Witold Mrozek

Niepodległość teatru

Zapis spotkania z Krystianem Lupą, które odbyło się 11 listopada 2016 roku w Barbarze w ramach cyklu „Prawda i tylko prawda” podczas Olimpiady Teatralnej „Świat miejscem prawdy” Wrocław 2016.

 

Witold Mrozek: Dzień dobry państwu. Wielu z was miało wczoraj okazję być świadkami dość niezwykłej akcji, która wydarzyła się po wyjątkowym spektaklu, jakim jest Wycinka w reżyserii Krystiana Lupy. Był to ciąg dalszy protestu zespołu i widzów Teatru Polskiego we Wrocławiu. Na potrzeby licznie obecnej publiczności zagranicznej pokrótce przybliżę sytuację. Teatr Polski we Wrocławiu, jedna z najlepszych scen w Polsce, od kilku już miesięcy pozostaje w kryzysie z powodu powołania nowego dyrektora tej instytucji

DZIAŁO SIĘ W INSTYTUCIE: Olimpiada Teatralna Wrocław 2016

Romeo Castellucci, Dorota Semenowicz

Świadomość fikcji

Zapis spotkania z Romeem Castelluccim, które odbyło się 21 października 2016 roku we Wrocławskim Teatrze Lalek w ramach cyklu „Prawda i tylko prawda” podczas Olimpiady Teatralnej „Świat miejscem prawdy” Wrocław 2016.

 

Dorota Semenowicz: Hasło festiwalu brzmi „Świat miejscem prawdy”, a my postanowiliśmy rozmawiać o fikcji. Dlaczego w teatrze fikcja miałaby być ważniejsza od prawdy?

Romeo Castellucci: Zaczynamy od pytania, które trafia w samo sedno. Sądzę, że podążam tropem klasycznej koncepcji teatru, a przynajmniej takim tropem chciałbym podążać. To znaczy teatru pomyślanego tak, by wpisywał się w ramy klasycznego przedstawienia. Centrum klasycznego przedstawienia stanowiła grecka tragedia, a fikcja w tragedii greckiej ma ogromne znaczenie. To bardzo wymyślny, złożony system, zbudowany po to, by zwalczać prawdę, przedkładający fikcję, czy wręcz oszustwo, nad prawdę.

Semenowicz: Co masz na myśli, mówiąc „oszustwo”?

Castellucci: Muszę jeszcze raz nawiązać do tragedii greckiej. Gorgiasz – teoretyk, filozof, a dokładniej sofista, być może nawet najwybitniejszy z sofistów – uwielbiał teatr właśnie dlatego, że postrzegał go jako system myślowy i egzystencjalny służący zwalczaniu prawdy i zwalczaniu czasownika „być”. W teatrze nie ma ontologii, dlatego że wszystko jest w nim nieskończenie interpretowalne. Gorgiasz powiedział coś nadzwyczajnego: ten, kto oszukuje (dramatopisarz, aktorzy), ma więcej racji niż ten, kto nie oszukuje; a ten kto zostaje oszukany (widz), poznaje więcej niż ten, kto nie został oszukany. Słowo „poznaje” jest tutaj kluczowe: oszustwo staje się drogą poznania, poznania głębszego niż to, które daje prawda. Oszustwo, czyli fikcja, fiction, to podstawowa potrzeba istoty ludzkiej. Element prawdy na scenie nie ma żadnego sensu. Na scenie nie może pojawić się na przykład prawdziwa krew. Dozwolony jest barwnik, ale nie prawdziwa krew – na scenie nie ma miejsca dla ontologii.

POLECONE EKSPRESEM

Czym jest teatr?
Canoe z papieru. Traktat o Antropologii Teatru
Spalić dom. Rodowód reżysera
Dorota Semenowicz To nie jest obraz. Romeo Castellucci i Societas Raffaello Sanz
 Heiner Goebbels, Przeciw Gesamtkunstwerk
Gazeta Teatralna „Didaskalia” nr 135/2016
Gazeta Teatralna „Didaskalia” nr 137/2017
Gli spettacoli di Odino. La storia di Eugenio Barba e dell’Odin Teatret
Jean Duvignaud, Dar z niczego. O antropologii święta
Judith Butler, Zapiski o performatywnej teorii zgromadzeń
Performatyka. Terytoria
Między świętem a przesytem. Festiwale teatralne ich miejsce we współczesnym życi
„Kultura Współczesna”: Kulturowe przedstawienia sportu, nr 1/2017
Kręgi i płomienie. Szkice o teatrze i socjologii
Konteksty. Polska Sztuka Ludowa
Krzysztof Czyżewski, Małe centrum świata. Zapiski praktyka idei
Magdalena Hasiuk, Teatr Słońca. Od rewolucji na kozłach do odysei uchodźców
Leszek Kolankiewicz, Samba z bogami. Opowieść antropologiczna
Catharine Christof, Rethinking Religion in the Theatre of Grotowski