2011-06-10
2017-03-19
PERFORMER 2/2011 "TEATR I PAMIĘĆ"
Dariusz Kosiński

Zmiana punktu i scena pamięci

W dniach 17–18 czerwca roku 2010, stosunkowo niedługo po ostatnich wydarzeniach Roku Grotowskiego, którym poświęciliśmy poprzedni numer „Performera”, zorganizowaliśmy w Instytucie im. Jerzego Grotowskiego we współpracy z Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie otwarte seminarium „Grotowski – inne spojrzenia”. Jesienią odbyły się dwa kolejne seminaria z tego spojrzeniowego cyklu: „Reduta – nowe spojrzenia” (29 listopada 2010) i „Tadeusz Kantor – inne spojrzenia” (6 grudnia 2010).

Motywacją dla zorganizowania tych trzech seminariów było przede wszystkim znużenie powtarzalnością tematów, sposobów i stylów mówienia, a także – być może mało pokorna, lub wręcz bezczelna – chęć ich od-nowienia. Najbardziej oczywista była ona w odniesieniu do Grotowskiego, być może najmniej – w odniesieniu do Reduty, w przypadku której do zrobienia jest na poziomie materiałowym i dokumentacyjnym wciąż najwięcej (dowodem na to będzie następny numer „Performera” poświęcony właśnie Reducie). Ale niezależnie od dominującego stylu debaty, zmiana punktu widzenia na „inny”, czy „nowy” ma w sobie kuszącą atrakcyjność eksperymentu, odświeżającą moc wyrwania uleżanego i ucukrowanego przedmiotu z naukowej marynaty, której smak wszyscy już znają. Ma też posmak buntu, a nawet bluźnierstwa, czasem nawet irracjonalnego i wykonywanego nieco na siłę, w poczuciu, że trzeba zrobić coś na własną rękę.

Znaczną część drugiego numeru „Performera” wypełniają teksty będące efektem takiej zmiany punktu widzenia, z którą często wiąże się zmiana narzędzi i języka, mówienie w sposób dotychczas niesłychany o rzeczach z tych czy innych względów niedostrzeganych. Publikujemy tu wystąpienia z seminarium kantorowskiego, które – jak nam się nieskromnie wydaje – było płodnym intelektualnie wydarzeniem, szczęśliwie odległym od jubileuszowych celebracji. Proponowane w nich sposoby patrzenia i mówienia o twórcy Cricot 2 są niekiedy radykalnie przeciwstawne dominującemu dyskursowi związanemu na ogół z Teatrem Śmierci. Rodzą się z potrzeby i chęci przemyślenia dzieła Tadeusza Kantora w perspektywie osobistej, widocznej nawet tam, gdzie jest ona ukryta za porównaniami czy świadomie zagęszczonym językiem. Nie stanowią naukowych opracowań wybranego zagadnienia, ale właśnie – zapisy myślenia i wezwania do myślenia.

DZIAŁO SIĘ

Grzegorz Niziołek

Demontaż widzenia

1.

Zbigniew Osiński zawarł w Teatrze Dionizosa ciekawe spostrzeżenie w związku z przedstawieniem Księcia Niezłomnego:

Grotowski należy do tych twórców, których tworzywem jest „chaos” semantyczny; z niego i w nim konstruują oni znaczenia teatralne. Twórca Księcia Niezłomnego prowadzi bezustanną walkę ze znaczeniowym chaosem kreując swoją wypowiedź, która, pomimo to, jest stale zagrożona przez siły chaosu. Elementy chaosu istnieją niejako wewnątrz i wokół dzieła. Zadaniem twórcy staje się ich zniszczenie, w procesie kształtowania spektaklu, a przynajmniej – ograniczenie ich do minimum (Zbigniew Osiński: Teatr Dionizosa. Romantyzm w polskim teatrze współczesnym, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972, s. 248.).

Należałoby w tym miejscu zapytać, co jest w teatrze Grotowskiego źródłem „semantycznego chaosu”, do jakich sfer doświadczenia, rzeczywistości czy historii może się ów chaos odnosić. A także o to, jakie są mechanizmy niszczenia „elementów chaosu” i czy rzeczywiście „elementy chaosu” ulegają zniszczeniu, czy też raczej zostają umiejętnie rozmieszczone i ukryte, a dzięki temu wciąż oddziałują na widza z wielką siłą. I czy wystarczy więc opisać i zinterpretować tylko to, co jest efektem przezwyciężenia chaosu?

POLECONE EKSPRESEM

Summer Seminars
Wystawianie historii. Teatralne obrazy przeszłości
Philosophers & Thespians. Thinking Performance
Formy zapomnienia
Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka
Pamięć kulturowa
Pisma. Tom 1. Metamorfozy. Teksty o latach 1934–1974
Pisma. Tom 2. Teatr śmierci, teksty z lat 1977–1984
Pisma. Tom 3. Dalej już nic… Teksty z lat 1985–1990
Projekty intymnego teatru śmierci. Wyspiański – Leśmian – Kantor
Tadeusz Kantor i Artyści Teatru Cricot 2 (dokumenty i materiały), t. I
Od rytuału do mitu?
Gdzie są niegdysiejsze śniegi…
Wielopole, Wielopole
Niech sczezną artyści
Nigdy tu już nie powrócę
Dziś są moje urodziny
Powrót Odysa Tadeusza Kantora. Notatki z prób
Próby tylko próby
Kantor
Kantor was here
Zygmunt Molik’s Voice and Body Work: The Legacy of Jerzy Grotowski
Nowe historie 1. Ustanawianie historii