2012-06-15
2014-04-06
PERFORMER 4/2012 "GROTOWSKI SPOJRZENIA"
Dariusz Kosiński

Do zobaczenia

Nie mamy jeszcze (i pewnie się długo nie doczekamy) pełnej biografii Jerzego Grotowskiego czy kompletnej monografii jego twórczości, a już pojawia się potrzeba krytycznej refleksji nad sposobami, w jakie o nim mówiono i pisano. Jeśli, jak twierdzi jeden z głównych bohaterów tego numeru Zbigniew Osiński, mówiąc o Grotowskim, tworzymy taki jego obraz, jaki nam jest najbliższy, jakiego potrzebujemy, to historia badań na twórcą Teatru Laboratorium i tego, jakiego Grotowskiego w ich trakcie kreowano i udostępniano innym, okazać się może prawdziwie fascynująca. Czwarty numer „Performera”, zatytułowany „Grotowski – spojrzenia” do pewnego stopnia i przy zachowaniu wszystkich proporcji, chce wykonać gest podobny do tego, jakim zakończył swojego Amatora Krzysztof Kieślowski – zwrócić spojrzenie na spoglądającego, zobaczyć tego, kto patrzy.

Nie kusimy się, rzecz jasna, o stworzenie pełnego obrazu, ale chcemy zwrócić uwagę na to, jak wiele jest możliwych spojrzeń i jak bardzo naiwne jest – wciąż przecież obecne – myślenie o konieczności dążenia do „obiektywizmu” rozumianego jako odnalezienie jednego, „właściwego” punktu zapewniającego doskonałą perspektywę. Co niezwykle ważne, niemal od samego początku naukowej refleksji nad dziełem Grotowskiego temu naiwnemu „obiektywizmowi” przeciwstawiał się najbardziej zasłużony badacz jego twórczości, autor podstawowych, chciałoby się powiedzieć – elementarnych książek, a i współzałożyciel Instytutu pod jego patronatem – Zbigniew Osiński. Nie sposób spojrzenia na spojrzenie zacząć inaczej niż od oddania sprawiedliwości „ojcu-założycielowi” i od zobaczenia, jaki jest „Grotowski Osińskiego”. Wydaje mi się dowodem niezwykłej odwagi to, że Zbigniew Osiński zaakceptował pomysł tak właśnie zatytułowanej konferencji (z podtytułem „Monografia dzisiaj”), która odbyła się 6 czerwca 2011 w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, a której inicjatorem i współorganizatorem był Instytut im. Jerzego Grotowskiego. W jej programie, obok dyskusji panelowej z udziałem Zenona Waldemara Dudka, Wojciecha Dudzika, Koryny Dylewskiej, Zbigniewa Majchrowskiego, Marii Prussak i Joanny Walaszek oraz spotkania Ludwika Flaszena, Kazimierza Grotowskiego i Zbigniewa Osińskiego, znalazły się referaty Ewy Guderian-Czaplińskiej i piszącego te słowa. Publikujemy je w niniejszym numerze wraz z poświęconymi Osińskiemu wypowiedziami tak znakomitych postaci, jak: Ludwik Flaszen, Konrad Swinarski, Maria Krzysztof Byrski i – oczywiście – Jerzy Grotowski, by pokazać, jaki jest ten podstawowy, „elementarny” Grotowski, którego zawdzięczamy autorowi Grotowskiego i jego Laboratorium. Prezentujemy także wydaną w roku ubiegłym włoską książkę Zbigniewa Osińskiego, która będąc efektem wyboru i montażu tekstów znanych polskiemu czytelnikowi, stanowi zarazem zupełnie nową całość – bodaj najpełniejszą prezentację niemożliwej monografii Grotowskiego i jego Teatru, jaką jej autor pisze przez całe niemal naukowe życie.

DZIAŁO SIĘ

Eugenio Barba

Kronika buntu

Witaj, drogi Zbyszku, mój łagodny przyjacielu, lakoniczny i wyciszony buntowniku o nieśpiesznym kroku, typowym dla kogoś, kto musi pokonywać długą wspinaczkę. Teraz jesteś tutaj ze swoją książką wydaną po włosku. Znamy się od pięćdziesięciu lat i zawsze rozmawialiśmy po polsku. Czytywałem Cię po polsku, często wracając do tych lektur. To dla mnie wielka radość słuchać, jak Twoja książka przemawia teraz w moim ojczystym języku.

Musi sięgnąć po nią każdy, kto zechce coś zrozumieć z Jerzego Grotowskiego, Ludwika Flaszena, Jerzego Gurawskiego, Zygmunta Molika, Reny Mireckiej, Antka Jahołkowskiego, Zbigniewa Cynkutisa, Andrzeja Bielskiego, Ryszarda Cieślaka, Mai Komorowskiej – tej grupy żarliwych i zdyscyplinowanych młodych ludzi, którzy potrafili przekształcić Teatr 13 Rzędów w Teatr Laboratorium, w teatr, który przeobraził same korzenie naszego zawodu. Twoja książka dostarcza odpowiedzi osobom, które zadają sobie pytanie, jak to się stało, że Grotowski nie był zwykłym meteorem, lecz głęboko naznaczył przestrzeń teatru.

Napisałeś księgę, która niczym głaz wspiera fundamenty tej wiedzy. W dzisiejszym czasach podobne książki nie znajdują łatwo miejsca na wydawniczym rynku. Obsesyjna potrzeba popularyzowania wypiera na margines to, co jest przeznaczone trwaniu. Sądzę, że gdyby nie determinacja Mariny Fabbri i Franca Ruffiniego, ta książka nigdy nie znalazłaby we Włoszech godnego wydawcy. Jesteśmy im za to wdzięczni, Ty jako autor, ja jako czytelnik i towarzysz tej samej przygody.

POLECONE EKSPRESEM

Wykłady o teatrze/Лекції про театр
Spalić dom. Rodowód reżysera
Ciało poetyckie. Nauczanie twórczości teatralnej
OUP-2012-plakat
„Książę Niezłomny”. Studium i rekonstrukcja spektaklu Jerzego Grotowskiego i Tea
Jerzy Grotowski e il suo laboratorio. Dagli spettacoli a L’arte come veicolo
Czym jest teatr?
Rena Mirecka. Teatr człowieczy. Maciej Stawiński: 30 fotografii z lat 1980–201
Dwa teatry – dwa światy. Opowieści
Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku.  Część pierwsza: Kronika
Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku.  Część druga: Studia
Ludwik Flaszen, Grotowski & Company
La sacra canoa. Rena Mirecka dal Teatro Laboratorio di Jerzy Grotowski al. Parat
Zygmunt Molik’s Voice and Body Work: The Legacy of Jerzy Grotowski
Jana Pilátová, Hnízdo Grotowského. Na prahu divadelni antropologie
Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty - tom 1
Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty - tom 2
Raptularz kijowski