Swinarski Konrad

(1929–1975), reżyser, scenograf, najwybitniejszy polski inscenizator drugiej połowy XX wieku. Studiował malarstwo w szkołach plastycznych w Katowicach, Sopocie i Łodzi, a od 1951 reżyserię na warszawskiej PWST (studiów nie ukończył, dyplom reżyserski otrzymał eksternistycznie w 1970). Po debiucie scenograficznym (1954) i reżyserskim (1955) w 1955 wyjechał do Berlina, gdzie pracował w Berliner Ensemble jako asystent Bertolta Brechta i reżyser (Strach i nędza III Rzeszy, 1956). Do Polski powrócił w 1957, szybko stając się jedną z czołowych postaci postalinowskiej odwilży w teatrze polskim. W swych ówczesnych inscenizacjach stosował rozwiązania inspirowane ideami Brechta. Współpracował głównie z warszawskimi teatrami: Dramatycznym (Pan Puntila i jego sługa Matti Brechta, 1958; Frank V Friedricha Dürrenmatta, 1962), Współczesnym (Opera za trzy grosze Brechta, 1958) i Ateneum (Historia o Miłosiernej, czyli testament psa Ariano Suassuny, 1960). Reżyserował także w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku (Smak miodu Shelagh Delaney, 1959) oraz w Berlinie (Historia o Miłosiernej…, 1962; Śmierć Tarełkina Aleksandra Suchowo-Kobylina 1964; Romulus Wielki Dürrenmatta, 1967). ogromny sukces zdobył prapremierową inscenizacją sztuki Marat/Sade Petera Weissa w berlińskim Schiller-Theater, uznaną z najlepsze niemieckie przedstawienie 1964. Od 1965 pracował w Starym Teatrze w Krakowie, gdzie powstały jego najważniejsze inscenizacje. Sensację wzbudziły oryginalne inscenizacje dramatu romantycznego (Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego 1965; Woyzeck Georga Büchnera 1966; Fantazy Juliusza Słowackiego 1967; Sędziowie i Klątwa Stanisława Wyspiańskiego, 1968), sztuk Williama Shakespeare’a (Sen nocy letniej, 1970 i Wszystko dobre, co się dobrze kończy, 1971) oraz dramatu współczesnego (Pokojówki Jeana Geneta 1966; Żegnaj Judaszu Ireneusza Iredyńskiego, 1971). Zwieńczeniem tej serii były legendarne inscenizacje przede wszystkim Dziadów Adama Mickiewicza (premiera 18 II 1973) i Wyzwolenia Wyspiańskiego (30 V 1974). Swinarski podejmował w nich radykalną polemikę z utrwalonymi społecznie stereotypami myślowymi i wyobrażeniami na temat tradycji romantycznej, dążąc do rozbijania gotowych formuł, poszukując niejednoznaczności, odsłaniając niespodziewane znaczenia znanych scen i tekstów. Jego znakomicie rozwijającą się karierę przerwała niespodziewanie śmierć w katastrofie lotniczej pod Damaszkiem. Grotowski poznał Swinarskiego w trakcie obozu Studenckich Kół Naukowych w Nowogardzie latem 1954. Później pomimo różnic w filozofii i estetyce teatru, łączyła go z Grotowskim szczególna więź, którą po latach uznał za „najgłębszą artystyczną przyjaźń w Polsce”. W czynionych po latach porównaniach Grotowski i Swinarski jawią się jako artyści podejmujący zbliżone wyzwania i pozostający wobec siebie w niezwykle interesującej i wartej dalszego przemyślenia relacji.